Yrd. Doç. Dr. Fatih Cemil Özbuğday
Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
İktisat Bölümü
ENERJİ VERİMLİLİĞİNİ ARTIRMANIN EKONOMİK FAYDASININ SINIRI VAR MI?
Geçen ayki yazımızda enerji verimliliği ve enerji faturası arasındaki bağlantıya değinmiş ve Türkiye’de enerji verimliliğini artırmanın makro düzeyde enerji faturasına katkısını irdelemiştik. En tutucu senaryolar kapsamında dahi verimliliği artırmanın yıllık milyarlarca dolar tasarrufa neden olacağını kabaca hesaplamıştık. Ancak bu hesaplamalarımızda iktisat yazınında “geri sıçrama etkisi” olarak bilinen olguyu dikkate almamıştık. Bu yazımızda geri sıçrama etkisi üzerinde konuşacak ve geçen ayki yazımızda hesapladığımız rakamları bu doğrultuda güncelleyeceğiz.
Enerji Verimliliğini Artırmak Enerji Tüketimini Artırabilir!!!
Bir ısıtma sisteminin termal verimliliğindeki % 10’luk bir artış enerji tüketiminde % 10’luk bir azalmaya karşılık gelir mi? İktisat teorisinin bu soruya verdiği yanıt “muhtemelen hayır”dır. Peki bu yanıtın arka planındaki mekanizma nasıl işlemektedir?
Enerji verimliliğindeki artışlar enerjiyi daha ucuz hale getirir. İktisat bilimi de der ki, fiyatı düşen bir ürünün ya da hizmetin tüketimi artar! Tüketimdeki bu artış bazen o kadar büyük olabilir ki, enerji tasarruflarını tamamen ortadan kaldıracak düzeye ulaşabilir. Örneğin, tüketiciler yakıt tüketimi daha verimli olan bir araba aldıktan sonra kilometre başına yakıt maliyeti daha düşük olduğundan ötürü araba kullanımlarını artırarak daha fazla yol kat edebilirler. Benzer şekilde tavan arası izolasyonu yapımının ardından metrekare başına maliyet düştüğünden ötürü, insanlar evlerini daha uzun süre ile ya da daha yüksek derecelere ısıtmayı seçebilirler.
Enerji tüketiminde sözü edilen beklenen artışlar durumdan duruma farklılık gösterebilir. Ancak enerji tüketimindeki bu artışlar enerji verimliliğinden kaynaklanan enerji tasarruflarını mutlak surette azaltacaktır. Hatta bazı durumlarda enerji tüketimindeki bu artışlar enerji tasarruflarını aşarak, verimlilik artışından kaynaklanan faydaları tamamen ortadan kaldırma potansiyeline de sahiptir.
Yapılan birçok akademik çalışma, teorik bir olasılık olarak öne sürülen geri sıçrama etkisinin gerçek ve anlamlı olabildiğini göstermektedir. Bazı akademik çalışmalar bu etkinin büyük olduğunu gösterirken, bazıları ise görece küçük bir etki hesaplamaktadır. Yapılan bu akademik çalışmaların enerji verimliliği politikası tasarımı ve uygulanmasına yönelik vardığı sonuç ise enerji verimliliğini artırmak için yapılan fiyat-dışı düzenlemelerin ne enerji talebini azaltabileceği ne de iklim değişikliğinin önüne geçebileceğidir.
Geri sıçramanın tahmin edilmesine dair birçok istatistiksel ve matematiksel yöntem bulunmaktadır. Bizim ise Türkiye için kurduğumuz makroekonometrik model kapsamında bulduğumuz sonuçlara göre Türkiye’de makroekonomik çapta enerji verimliliğindeki % 10’luk bir artış, enerji talebinde % 4.7’lik bir düşüşe karşılık gelmektedir. Hesaplamanın teknik detayları yazardan istenebilir.
Bu bağlamda, geçtiğimiz haftaki yazımızda hesapladığımız enerji verimliliğindeki artıştan kaynaklanan brüt tasarrufları kabaca yarı yarıya indirerek net tasarrufları hesaplamamız mümkündür. Bu durumda Türkiye’de enerji verimliliğinden kaynaklanan net enerji tasarrufları ve bunların parasal karşılığı aşağıdaki gibi olacaktır:
Tablo 1: Türkiye’nin Enerji Verimliliği Her Yıl % 5 Daha Fazla Olsaydı Yapılacak Net Tasarruflar
| Yıl | Verimlilik Farkından Hesaplanan Ekstra Enerji Tüketimi(varil petrole eşdeğer) | Ekstra Enerji Faturası ($) |
| 2000 | 9,700,893 | 970,089,286 |
| 2001 | 8,675,357 | 867,535,715 |
| 2002 | 9,510,536 | 951,053,572 |
| 2003 | 10,163,393 | 1,016,339,286 |
| 2004 | 10,496,786 | 1,049,678,572 |
| 2005 | 10,893,572 | 1,089,357,143 |
| 2006 | 11,909,107 | 1,190,910,715 |
| 2007 | 12,615,357 | 1,261,535,715 |
| 2008 | 12,204,643 | 1,220,464,286 |
| 2009 | 11,817,322 | 1,181,732,143 |
Tablo 2: Türkiye’nin Enerji Verimliliği Her Yıl % 1 Daha Fazla Olsaydı Yapılacak Net Tasarruflar
| Yıl | Verimlilik Farkından Hesaplanan Ekstra Enerji Tüketimi(varil petrole eşdeğer) | Ekstra Enerji Faturası ($) |
| 2000 | 3,880,357 | 388,035,714 |
| 2001 | 3,470,143 | 347,014,286 |
| 2002 | 3,804,214 | 380,421,429 |
| 2003 | 4,065,357 | 406,535,714 |
| 2004 | 4,198,714 | 419,871,429 |
| 2005 | 4,357,429 | 435,742,857 |
| 2006 | 4,763,643 | 476,364,286 |
| 2007 | 5,046,143 | 504,614,286 |
| 2008 | 4,881,857 | 488,185,714 |
| 2009 | 4,726,929 | 472,692,857 |
Sonuç olarak, enerji verimliliğini artırmak enerji politikası tasarlayıcısı ve uygulayıcılarının gerçekleştirmek istediği bir amaçtır. Ülkemizde de Enerji Verimliliği Strateji Belgesi’nde (2012-2023) bu amaçla ilgili teknik hususlar ayrıntılarıyla betimlenmiştir. Bu teknik hususları destekleyecek iktisadi çalışmalara ihtiyaç vardır. Bu yazı da bu ihtiyacı gidermeye yönelik küçük bir adım olarak düşünülebilir.-“This article has been prepared in Turkish”
Yrd. Doç. Dr. Fatih Cemil Özbuğday
Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
İktisat Bölümü
ENERJİ VERİMLİLİĞİNİ ARTIRMANIN EKONOMİK FAYDASININ SINIRI VAR MI?
Geçen ayki yazımızda enerji verimliliği ve enerji faturası arasındaki bağlantıya değinmiş ve Türkiye’de enerji verimliliğini artırmanın makro düzeyde enerji faturasına katkısını irdelemiştik. En tutucu senaryolar kapsamında dahi verimliliği artırmanın yıllık milyarlarca dolar tasarrufa neden olacağını kabaca hesaplamıştık. Ancak bu hesaplamalarımızda iktisat yazınında “geri sıçrama etkisi” olarak bilinen olguyu dikkate almamıştık. Bu yazımızda geri sıçrama etkisi üzerinde konuşacak ve geçen ayki yazımızda hesapladığımız rakamları bu doğrultuda güncelleyeceğiz.
Enerji Verimliliğini Artırmak Enerji Tüketimini Artırabilir!!!
Bir ısıtma sisteminin termal verimliliğindeki % 10’luk bir artış enerji tüketiminde % 10’luk bir azalmaya karşılık gelir mi? İktisat teorisinin bu soruya verdiği yanıt “muhtemelen hayır”dır. Peki bu yanıtın arka planındaki mekanizma nasıl işlemektedir?
Enerji verimliliğindeki artışlar enerjiyi daha ucuz hale getirir. İktisat bilimi de der ki, fiyatı düşen bir ürünün ya da hizmetin tüketimi artar! Tüketimdeki bu artış bazen o kadar büyük olabilir ki, enerji tasarruflarını tamamen ortadan kaldıracak düzeye ulaşabilir. Örneğin, tüketiciler yakıt tüketimi daha verimli olan bir araba aldıktan sonra kilometre başına yakıt maliyeti daha düşük olduğundan ötürü araba kullanımlarını artırarak daha fazla yol kat edebilirler. Benzer şekilde tavan arası izolasyonu yapımının ardından metrekare başına maliyet düştüğünden ötürü, insanlar evlerini daha uzun süre ile ya da daha yüksek derecelere ısıtmayı seçebilirler.
Enerji tüketiminde sözü edilen beklenen artışlar durumdan duruma farklılık gösterebilir. Ancak enerji tüketimindeki bu artışlar enerji verimliliğinden kaynaklanan enerji tasarruflarını mutlak surette azaltacaktır. Hatta bazı durumlarda enerji tüketimindeki bu artışlar enerji tasarruflarını aşarak, verimlilik artışından kaynaklanan faydaları tamamen ortadan kaldırma potansiyeline de sahiptir.
Yapılan birçok akademik çalışma, teorik bir olasılık olarak öne sürülen geri sıçrama etkisinin gerçek ve anlamlı olabildiğini göstermektedir. Bazı akademik çalışmalar bu etkinin büyük olduğunu gösterirken, bazıları ise görece küçük bir etki hesaplamaktadır. Yapılan bu akademik çalışmaların enerji verimliliği politikası tasarımı ve uygulanmasına yönelik vardığı sonuç ise enerji verimliliğini artırmak için yapılan fiyat-dışı düzenlemelerin ne enerji talebini azaltabileceği ne de iklim değişikliğinin önüne geçebileceğidir.
Geri sıçramanın tahmin edilmesine dair birçok istatistiksel ve matematiksel yöntem bulunmaktadır. Bizim ise Türkiye için kurduğumuz makroekonometrik model kapsamında bulduğumuz sonuçlara göre Türkiye’de makroekonomik çapta enerji verimliliğindeki % 10’luk bir artış, enerji talebinde % 4.7’lik bir düşüşe karşılık gelmektedir. Hesaplamanın teknik detayları yazardan istenebilir.
Bu bağlamda, geçtiğimiz haftaki yazımızda hesapladığımız enerji verimliliğindeki artıştan kaynaklanan brüt tasarrufları kabaca yarı yarıya indirerek net tasarrufları hesaplamamız mümkündür. Bu durumda Türkiye’de enerji verimliliğinden kaynaklanan net enerji tasarrufları ve bunların parasal karşılığı aşağıdaki gibi olacaktır:
Tablo 1: Türkiye’nin Enerji Verimliliği Her Yıl % 5 Daha Fazla Olsaydı Yapılacak Net Tasarruflar
| Yıl | Verimlilik Farkından Hesaplanan Ekstra Enerji Tüketimi(varil petrole eşdeğer) | Ekstra Enerji Faturası ($) |
| 2000 | 9,700,893 | 970,089,286 |
| 2001 | 8,675,357 | 867,535,715 |
| 2002 | 9,510,536 | 951,053,572 |
| 2003 | 10,163,393 | 1,016,339,286 |
| 2004 | 10,496,786 | 1,049,678,572 |
| 2005 | 10,893,572 | 1,089,357,143 |
| 2006 | 11,909,107 | 1,190,910,715 |
| 2007 | 12,615,357 | 1,261,535,715 |
| 2008 | 12,204,643 | 1,220,464,286 |
| 2009 | 11,817,322 | 1,181,732,143 |
Tablo 2: Türkiye’nin Enerji Verimliliği Her Yıl % 1 Daha Fazla Olsaydı Yapılacak Net Tasarruflar
| Yıl | Verimlilik Farkından Hesaplanan Ekstra Enerji Tüketimi(varil petrole eşdeğer) | Ekstra Enerji Faturası ($) |
| 2000 | 3,880,357 | 388,035,714 |
| 2001 | 3,470,143 | 347,014,286 |
| 2002 | 3,804,214 | 380,421,429 |
| 2003 | 4,065,357 | 406,535,714 |
| 2004 | 4,198,714 | 419,871,429 |
| 2005 | 4,357,429 | 435,742,857 |
| 2006 | 4,763,643 | 476,364,286 |
| 2007 | 5,046,143 | 504,614,286 |
| 2008 | 4,881,857 | 488,185,714 |
| 2009 | 4,726,929 | 472,692,857 |
Sonuç olarak, enerji verimliliğini artırmak enerji politikası tasarlayıcısı ve uygulayıcılarının gerçekleştirmek istediği bir amaçtır. Ülkemizde de Enerji Verimliliği Strateji Belgesi’nde (2012-2023) bu amaçla ilgili teknik hususlar ayrıntılarıyla betimlenmiştir. Bu teknik hususları destekleyecek iktisadi çalışmalara ihtiyaç vardır. Bu yazı da bu ihtiyacı gidermeye yönelik küçük bir adım olarak düşünülebilir.
