ÖZEL RÖPORTAJ- Dr. Micha’el TANCHUM*
Esen ERKAN
Atlantik Konseyi Küresel Enerji Merkezi Uzmanı Tanchum, Türkiye’nin Rusya’ya olan doğal gaz bağımlılığının İsrail, Kürt, İran, Azeri ve Türkmen gazıyla azaltılabileceğini söylüyor. Ancak bu seçeneklerdeki “ama”lar giderilebilmiş değil…
Rusya ile yaşanan siyasi kriz, özellikle doğal gazda bu ülkeye olan bağımlılığımızı yeniden gündeme getirdi. Şu ana kadar gaz arzı konusunda bir sorun yaşanmamış olsa da Türkiye, gelecekteki olası krizlere karşın arz güvenliğini çeşitlendirme çalışmalarını hızlandırdı. Bu süreçte de kısa bir süre önce ‘daha ılıman’ bir havanın estiği İsrail gündeme geldi. Şimdi “İsrail ile yapılacak bir doğal gaz anlaşması Türkiye’nin ihtiyacını karşılayabilir mi?” sorusu tartışılıyor. Biz de bu konuda uzman olan isimlerden birine başvurduk. Atlantik Konseyi Küresel Enerji Merkezi’nden Dr. Micha’el Tanchum ile doğal gaza dair yeni dönemde tartışılan tüm konuları görüştük.
İsrail’den sağlanacak gaz, Türkiye’nin Rusya’ya olan bağımlılığını ne oranda azaltır?
İsrail seçeneği, Türkiye’nin Rusya’dan doğal gaz ithalatına daha az bağımlı hale gelme çabalarına önemli bir katkıda bulunabilir. Açık deniz gaz sahası Leviathan’dan denizaltı boru hattının çekilmesine yönelik muhtelif tekliflerde İsrail’in başlangıçta yılda 8-10 milyar metre küp gaz ihraç etmesi öngörülüyordu. Bu miktar, Türkiye’nin 2014’te gerçekleştirdiği gaz ithalatının yüzde 17-20’sine denk geliyor. Bu sebeple, İsrail’den gelecek doğal gaz Türkiye’nin doğal gaz tedariki sağladığı kaynaklarda önemli bir çeşitlendirmeye gitmesi anlamına gelecektir. Oransal olarak bir karşılaştırmaya gidilecek olursa, İsrail’den başlangıçta gelecek doğal gazın miktarı, Türkiye’nin 2014’te Rusya’dan ithal ettiği toplam gaz miktarının yüzde 29-37’sine denk geliyor.
Azerbaycan, Türkiye’nin önemli bir gaz tedarikçilerinden biri. Hatta Rusya kaynaklı olası bir gaz sıkıntısı konuşulduğunda Azerbaycan, daha fazla gaz verebileceğini açıklamıştı. Bu mümkün olabilir mi?
Azerbaycan, en azından kısa vadede, Türkiye’ye daha fazla gaz tedarik edebilir. Tedarik edilecek miktarın ne kadar olacağı Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı’ndaki kapasite genişletme çalışmasının ne zaman olacağına ve genişletmenin boyutuna bağlı olacak. Ancak burada Azerbaycan’ın bir sonraki nesil sahaları önem taşıyor. Eğer Azerbaycan bilinen rezervlerini mevcut oranlarda işlemeye devam edecek olursa, rezervlerini 40 yıl içerisinde bitirecektir. Bakü ve Tahran arasında anlaşmazlık konusu olan deniz alanlarında gelecekte keşfedilen sahalar, iki ülke tarafından müştereken geliştirilmezse, Hazar Denizi’nde gerçekleştirilen yeni arama çalışmaları bu iki ülkeyi ihtilafa sürükleyebilir.
“Güneydoğu’daki sorunlar Kürt gazını etkileyebilir”
Türkiye’nin bir diğer seçeneği de Kürt gazı… Sizce yakın gelecekte dengeleri değiştirecek bir potansiyele sahip mi?
Ankara, Bölgesel Kürt Yönetimi’nin (BKY) Türkiye’ye 10 milyar metre küp doğal gaz tedarik etmesini bekliyor. BKY’nin 5 trilyon metre küplük rezervlerinin daha fazla geliştirilmesiyle, Erbil’in yılda 20 milyar metre küp ihraç etmesi de olası. Bu günlerde Türkiye ve İsrail arasında yaşanan yakınlaşmayla beraber, daha önce söylediğim gibi, Türkiye İsrail’den de yılda 10 milyar metre küp gaz alabilir. Eğer BKY ve İsrail’den toplamda 20 milyar metre küp gaz alırsa, Türkiye doğal gaz aldığı kaynakları önemli ölçüde çeşitlendirmiş olacaktır. Yine oransal bir mukayeseye gidilecek olursa, bu miktar Türkiye’nin 2014 yılında Rusya’dan ithal ettiği toplam doğal gaz miktarının yüzde 74’üne denk geliyor.
Ancak, Türkiye’nin güneydoğusunda şu günlerde yaşanmakta olan şiddet olayları ve sivil kargaşa hali, BOTAŞ’ın Türkiye-BKY gaz boru hattının Türkiye segmentini inşasını etkiliyor. Planlanan güzergah, Irak Kürdistan bölgesine girmeden önce Silopi’den geçiyor.
Son zamanlarda yaşanan gelişmelerin ardından, İran gazı için yakın gelecekte en büyük pazarlar hangileri? İran gazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya büyük boru hatları ile taşınması olası mı?
İran, Rusya’nın zararına olacak şekilde, küresel doğal gaz pazarından pay alacaktır. İran doğal gaz sahalarının geliştirilmesi Rus sahalarının geliştirilmesinden daha ucuz olduğundan, İran’ın maliyet avantajı da bulunuyor. İran, özellikle sıvılaştırılmış doğal gaz yani LNG üretimini geliştirdikçe, hem Avrupa hem de Asya’da Rusya’ya rakip olacaktır. Eğer İran 40 milyon ton LNG ihraç hedefine ulaşırsa, elinde boru hatlarıyla ihracat için 12,8 ila 32,8 milyar metre küp olacaktır. Bu durumda, Tahran, boru hatları üzerinden yapacağı ihracatın varış noktası konusunda zor bir jeopolitik seçim yapmak durumunda kalacaktır.
İran, hâlihazırda, İran-Pakistan boru hattı vasıtasıyla Pakistan’a yılda 8,2 milyar metre küp gaz gönderme taahhüdünde bulundu. Brüt gaz üretimi için ideal koşullarda, İran’ın boru hatlarıyla ihracat için elinde 24,6 milyar metre küp gaz bulunuyor olacaktır. İran, TANAP ile AB/Türkiye, İran-Umman-Hindistan boru hattıyla Hindistan veya Türkmenistan ya da Pakistan üzerinden Çin seçeneklerinden ikisine boru hatları vasıtasıyla gaz ihraç edebilir. Bu yüzden, İran’ın Türkiye ve AB’ye doğal gaz ihracının hem Türkiye hem de Azerbaycan tarafından teşvik edilmesi gerekiyor. Türkiye açısından temel teşvikler, Türkiye’nin İran’a ödediği gaz fiyatında ve İran’ın Türkiye’ye ödeyeceği transit ücretlerinde esneklikler olabilir.
“RUSYA HAZAR’DAKİ ÇALIŞMALARI ENGELLEYEBİLİR”
Bir diğer seçenek ise Türkmen gazı. Sizce Türkmen gazının herhangi bir şekilde Türkiye’ye ve Avrupa’ya akışı mümkün mü?
Türkiye aynı zamanda denizaltından geçerek Azerbaycan üzerinden TANAP’a bağlanacak Trans-Hazar Boru Hattı (TCP) vasıtasıyla Türkmenistan’dan da doğal gaz almaya çalışıyor. Türkiye’nin enerji diplomasisi, TCP’nin hayata geçirilmesi noktasında birlikte çalışmaları için Türkmenistan ve Azerbaycan arasında yaptığı arabuluculuk çalışmalarında büyük başarıya imza attı. Potansiyel olarak Türkiye’nin BKY veya İsrail’den almayı umduğu doğal gaz miktarından daha fazla gaz elde edilebilecek bir kaynak olsa da, TCP’nin inşası için sarf edilecek çabalar, Hazar Denizi’ndeki en büyük donanma mevcudiyetine sahip olan Rusya tarafından engellenebilir. Moskova’nın Hazar’daki donanma gemilerinden birinin Suriye’ye seyir füzesi atması, Rusya’nın eğer isterse Hazar Denizi’ndeki faaliyetleri engelleyebilme kudretinin olduğuna dair kuvvetli bir hatırlatıcıydı.
“Türkiye elektrik şebekesini yenilemeli…”
Türkiye’nin enerji geleceği gayet parlak olabilir. Türkiye’nin doğal gaz tedariki sağladığı kaynakları çeşitlendirebilmek için elinde pek çok seçenek mevcut. Dahası, Türkiye rüzgâr, güneş ve jeotermal gibi yenilebilir enerji kaynakları açısından da zengin. Türkiye’nin elektrik şebekesi, temiz enerji üretim kaynaklarının geliştirilmesinden çok daha büyük bir sorun teşkil ediyor. Türkiye’nin enerjiyle ilgili yüzleştiği en büyük güçlüğün içsel olduğu söylenebilir. Gerçekten serbest bir enerji piyasası olmadan, Türkiye enerji kaynaklarını verimli şekilde geliştirip kullanamaz. Kurulu güç üretim kapasitesindeki muazzam büyüme, piyasa reformlarının yararını ortaya koydu ancak reformlar kısmi kaldı. Uzun vadede, EPİAŞ’ın verimli ve şeffaf şekilde işleyişi ve yapıcı kamu-özel işbirliklerinin kurulması, herhangi bir tedarik altyapı projesinin hayata geçirilmesinden çok daha önemli olabilir.
*Dr. Micha’el Tanchum, Atlantik Konseyi bünyesindeki Küresel Enerji Merkezi ve Avrasya’da Enerjinin Geleceği Girişimi’nde Yerleşik Olmayan Kıdemli Uzmandır.
*”Bu röportaj Enerji Panorama dergisinin Ocak 2016 tarihli sayısı için özel hazırlanmış ve yayınlanmıştır. Yayınlanan haber ve yazıların tüm hakları Türkiye Enerji Vakfı’na aittir. Tekrar yayınlanması halinde kaynak gösterilerek bu sayfaya aktif bağlantı sağlanması zorunludur.”
–
EXCLUSIVE INTERVIEW-Dr. Micha’el TANCHUM*
Esen ERKAN
We had an exclusive interview with Dr. Micha’el Tanchum, Nonresident Senior Fellow at the Global Energy Center and the Eurasian Energy Futures Initiative at the Atlantic Council. According to Dr. Tanchum, Turkey’s natural gas dependency on Russia can be reduced with Israel, Kurdish, Iranian, Azeri and Turkmen gas. However, these options have not been adequately addressed yet…
• Could Israel gas become an alternative to Russian Gas for Turkey?
Israel can make an important contribution to Turkey’s effort to become less dependent on Russian natural gas imports. The various proposals for an undersea pipeline from Israel’s offshore Leviathan call for Israel initially to export 8-10 billion cubic meters annually. This volume is equivalent to about 17-20 percent of Turkey’s 2014 natural gas imports. Thus, natural gas imports from Israel would represent a significant diversification of Turkey’s natural gas supply mix. To put it in perspective, the proposed initial export volume of Israeli gas is equivalent to 29-37 percent of the total volume that Turkey imported from Russia in 2014.
• In spite of the Russia, is it possible for Azerbaijan to supply more gas to Turkey?
Azerbaijan can supply more gas to Turkey, at least in the short term. The amount would be determined by the timing and magnitude of the capacity expansion of the Trans-Anatolian Natural Gas Pipeline (TANAP). Azerbaijan’s next generation of fields are important in this regard. However, if Azerbaijan continues to exploit its known reserves at the current rate, it will deplete its reserves in 40 years. New exploration in the Caspian Sea could bring Azerbaijan into conflict with Iran, unless future fields in maritime regions disputed between Baku and Tehran are jointly developed.
• Does Kurdistan gas have the potential that will change that balances in the near future?
Ankara is looking for the Kurdish Regional Government (KRG) to supply approximately 10 bcm of natural gas to Turkey. With further development of the KRG’s 5 trillion cubic meter reserves, Erbil could potentially export as much as 20 bcm annually. Now with the rapprochement between Turkey and Israel, as I said, Turkey could also receive 10 bcm annually. If Turkey receives a total volume of 20 bcm from the KRG and Israel, this would significantly diversify Turkey’s natural gas supply mix. Again, to put it into perspective, this volume is equivalent to 74 percent of the total volume that Turkey imported from Russia in 2014.
However, the current violence and civil unrest in Turkey’s southeast is impacting BOTAŞ’ construction of the Turkish segment of the Turkey-KRG gas pipeline. The planned route passes through Silopi before entering Iraqi Kurdistan.
• After the recent developments, which are the biggest markets for Iranian gas? Do you think Iranian gas can be transported to Europe by pipelines through Turkey?
Iran will gain global market share for natural gas at the expense of Russia. Iran has a cost advantage as the development of Iranian natural gas fields is cheaper than Russian fields. Iran will compete with Russia in both Europe and Asia, particularly as Iran develops its liquefied natural gas (LNG) production. If Iran reaches its 40 million ton LNG export target, Iran would have 12.8 to 32.8 bcm available for piped exports. In this instance, Tehran would face a stark geopolitical choice for the destination of its piped exports. Iran is already committed to deliver 8.2 bcm annually to Pakistan via the Iran-Pakistan pipeline. In ideal circumstances for gross gas production, Iran would have 24.6 bcm remaining for piped exports. Iran could export piped gas to two of the following three export markets: EU/Turkey via TANAP, India via an Iran-Oman-India pipeline, or China via either Turkmenistan or Pakistan.
Thus, Iranian natural gas exports to Turkey and the EU would need to be incentivized by both Turkey and Azerbaijan. For Turkey, the main incentives are flexibility on the gas price it pays to Iran (recall we are expecting the arbitration ruling on the price dispute in mid-January 2016) and the transit fees Iran would pay to Turkey.
• Is it possible to stream of Turkmen gas to Turkey and to Europe?
Turkey is also working to obtain natural gas from Turkmenistan though an undersea Trans-Caspian Pipeline (TCP) that would connect with TANAP via Azerbaijan. Turkish energy diplomacy has witnessed great success mediating between Turkmenistan and Azerbaijan to bring them together to work for the TCP’s realization. While potentially a source of natural gas even greater than what Turkey can expect to receive from either the KRG or Israel, the efforts to construct the TCP could be thwarted by Russia which maintains the largest naval presence in the Caspian Sea. Moscow’s firing a cruise missile into Syria from one of its naval vessels in the Caspian was a potent reminder of Russia’s ability to disrupt the Caspian maritime domain should it choose to do so.
• Finally, how you describe Turkey’s energy future?
Turkey’s energy future could be very bright. Turkey has many options to diversify its natural gas supply mix. Moreover, Turkey is quite rich in renewable energy resources – Wind, Solar, and Geothermal. Turkey’s electricity grid presents a larger problem than the development of clean sources of power generation. Perhaps, Turkey’s greatest energy challenge is internal. Without a truly liberal energy market, Turkey will not efficiently develop and utilize its energy resources. The tremendous growth in installed power generation capacity has demonstrated the benefit of market reform. However, reform has been partial. In the long run, the efficient and transparent functioning of EPİAŞ along with constructive public-private partnerships may prove more important than any particular supply infrastructure project.
*Dr. Micha’el Tanchum is a Nonresident Senior Fellow at the Global Energy Center and the Eurasian Energy Futures Initiative at the Atlantic Council.
