Kürşad Derinkuyu
Türk Hava Kurumu Üniversitesi, İşletme Fakültesi
Enerji Piyasaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü
Bildiğiniz üzere Aralık 2014’te Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2015-2019 Stratejik Planı tanıtıldı. Pek çok enerji paydaşının hazır bulunduğu toplantıda gelecek 5 yılın hedefleri ortaya konuldu. Bu sunum aynı zamanda aklımıza geçtiğimiz beş yıla ait hedeflerin performans verilerinin ne olduğunu düşürdü. Bildiğiniz üzere stratejik planlama durum analizi, amaç ve hedeflerin belirlenmesi, izleme ve değerlendirmenin yapılması ve iş planlarının hazırlanması gibi temel aşamalardan oluşur. Buradaki süreçlerden herhangi birinin atlanması planın performansını aksi yönde etkileyecektir. Bu yüzden vakit kaybetmeden sonuçlar hakkında değerlendirme çalışmaları yapmakta fayda vardır.*
Geçtiğimiz 2010-2014 stratejik planına baktığımızda 5 tema üzerine oturtulmuş 11 amaç ve 32 hedef görmekteyiz. Bu hedeflerden bazılarında tartışmaya açık kapı bırakılmışken bazılarının sayılar limitleri çizilmiştir. Mesela “Ulusal petrol stoklarının güvenli düzeyde muhafazasının sürdürülmesi sağlanacaktır” hedefi önemli bir hedef olmakla beraber ortada bir ölçüt kıstası bulunmamakta dolayısı ile yoruma açık hale gelmektedir. Diğer yandan “802,8 MW olan rüzgar enerjisi kurulu gücünün 10000 MW’a çıkarılması sağlanacaktır” hedefi yoruma mahal bırakmaksızın sayısal limitleri çizmiştir.
Bu yazımızda sayısal limitleri açıkça ortaya konmuş 15 hedef üzerinde yoğunlaşacağız. Tabloda bu hedefler, gerçekleşen miktarları ve performansları yer almaktadır. 2014 sonuçları yayınlanmamış verilerde 2013 yılını temel aldık ki stratejik plan da pek çok hedefte 2009 yerine 2008’i temel almaktadır.
Beş yıllık zaman zarfında belirlenen 15 hedeften sadece 3 tanesinin hedefleri aştığını görmekteyiz. Hidroelektrik ve jeotermal konusunda belirlenen hedefler aşılmışken rüzgâr zayıf bir performans göstermiş kömürde ise kayda değer hiçbir şey yapılamamıştır. Enerji verimliliğinde ise azalış beklerken tam tersi bir artış ile karşı karşıyayız.
Aynı şekilde petrol ve doğalgaz sektöründe de istenilen hedeflere ulaşamadığımız gözükmektedir. Yurt dışı petrol üretimimiz hedefin yarısında kalırken, doğal gaz kapasitesinde de bir iyileştirme sağlanamamıştır. Rusya’ya olan doğalgaz bağlılığı azalacağı yerde artarken, Ceyhan’da henüz istenen atılımı gerçekleştirememiştir.
Son beş yıllık madencilik denetimleri önceki beş yıla nazaran %47 artmış olsa da hedeflenen yıllık 10bin denetimin çok altındadır. Ancak maden satış geliri nominalde 14,7 milyar TL, reelde 11 milyar TL olmuş, hedefine yaklaşmıştır. Aynı şekilde bor kimyasallarında da her ne kadar hedeflerin altında kalsa da benzer bir başarıdan bahsedebiliriz. İşlenmiş doğal taş ihracatında ise ancak hedefin yarısındayız.
Son olarak ENAR programının bir takım engellere takıldığını, ancak bakanlık ARGE yatırımlarının hedefine ulaştığını görmekteyiz. Genel tabloda 3 hedefte tersi yönde bozulma varken, 5 hedef ise beklenenin yarısını dahi verememiştir. 7 hedef %50’nin üzerinde performans sergilerken bunlardan sadece 3 tanesi beklentileri aşmıştır.
Bu haliyle gerçekleşenler ile stratejik plan arasında bir ilgileşim kurmak güçtür. Bu bize stratejik planlamada bazı aksayan taraflarımızın olduğunu düşündürmektedir. Mesela hedefler hakkındaki verilerin tek bir tabloda toplanması, gerçekleşme yüzdesi, iş-eylem planı ve sorumlu tarafların açıkça belirtilmesi ve bu bilgilerin tüm taraflara açık olacak şekilde bakanlığın sitesinden an be an gözlemlenebilmesi başlangıç olarak faydalı bir adım olacaktır.
Bir sonraki beş yıllık sürece girerken değerlendirmelerimizi bütün enerji paydaşlarını içerecek şekilde etraflıca yapmakta fayda vardır. Sektörün konulan hedeflere inanması, hedef kıstaslarının açık ve belirgin olması, sürecin dikkatlice izlenmesi ve sorumluluğun kimde olduğunun baştan altının çizilmesi son derece önemlidir. Bu anlamda 2014 verileri geldikçe durum analizi yapan çalıştaylar düzenlemekte fayda vardır. Aktif ve yapıcı politikalar ile sürece gerektiğinde müdahil olmak beş yılın sonunda daha başarılı sonuçlar görebilmek adına önemlidir. Yeni stratejik planın ülkemize ve milletimize hayırlı olmasını temenni ederim.
